HEREZJE W ŚWIETLE NAUCZANIA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO

ADOPCJANIZM – zróżnicowany zespół poglądów teologicznych głoszących, że Jezus był tylko adoptowanym, a nie naturalnym Synem Bożym

APOKATASTAZA – końcowa i ostateczna odnowa całego stworzenia poprzez przywrócenie mu pierwotnej doskonałości i bezgrzeszności lub nawet przewyższenie tego pierwotnego stanu. Potocznie apokatastaza nazywana jest ideą pustego piekła. Sobór konstantynopolitański II potępił w 553 roku pogląd

APOLINARYZM – twórcą był Apolinary (biskup). Chcąc pogodzić Bóstwo z człowieczeństwem Chrystusa przyjął, że człowiek posiada dwie dusze – zmysłową i rozumną. Chrystus przyjął ciało i duszę zmysłową (psyche), nie przyjął natomiast duszy rozumnej (pneuma), która została zastąpiona przez Bóstwo Chrystusa. Nie jest on więc w pełni człowiekiem, skoro nie posiada wszystkich atrybutów człowieczeństwa. Pogląd potępiony przez Sobór Konstantynopolitański I (381 r.)

ARIANIZM – doktryna teologiczna Ariusza prezbitera Kościoła w Aleksandrii w Egipcie, odrzucająca dogmat Trójcy Świętej i wpisująca się w nurt antytrynitaryzmu, powstała w kontekście sporów o rozumienie chrześcijańskiego monoteizmu. Uznawał pochodzenie Syna od Boga Ojca na zasadzie stworzenia/zrodzenia. Doktryna uznana przez Kościół katolicki za herezję

DOKETYZM – wczesnochrześcijańska doktryna chrystologiczna (powstała w II w.), która kwestionowała podstawowe dogmaty wiary chrześcijańskiej, czyli wcielenie i zbawienie ludzkości poprzez mękę, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Od pierwszego soboru nicejskiego uznawana przez chrześcijaństwo za herezję. Według doketyzmu Jezus Chrystus był tylko pozornie człowiekiem. Nie miał bowiem rzeczywistego, fizycznego ciała ludzkiego, ale jedynie eteryczne ciało niebiańskie. Tym samym pozorne były również jego cierpienia i śmierć na krzyżu. W niektórych nurtach uważano na przykład, że zamiast Syna Bożego cierpiał Szymon Cyrenejczyk. Dla podstawowego nurtu chrześcijaństwa doketyzm stanowił wyraźne zaprzeczenie kanonów wiary i został uznany za herezję. Jako teoria wywarł kluczowy wpływ na rozwój monofizytyzmu

DONATYZM – główną ideą ruchu był sprzeciw wobec ponownego włączania do Kościoła apostatów, którzy zaparli się wiary chrześcijańskiej w wyniku gróźb ze strony władz cesarstwa. Przywódcy ruchu uznawali, że apostaci utracili sakramenty chrztu i święceń i nie można już im ich przywrócić

EMANACJONIZM / EMANATYZM - proces wyłaniania się (emanacji) z pierwszej zasady (często utożsamianej z Bogiem) szeregu bytów tworzących całą rzeczywistość (pogląd Pryscyliana potępiony na Synodzie w Toledo)

GNOSTYCYZM – przeciwstawienie ducha materii, Boga światu. Zbawienie dla gnozy to wyzwolenie z ciała i materii

IKONOKLAZM, OBRAZOBURSTWO – ruch religijny szerzący się w łonie chrześcijaństwa w VIII–IX wieku w Bizancjum i państwie Franków oraz w Niderlandach w XVI w., sprzeciwiający się kultowi obrazów i wizerunków

MACEDONIANIZM – twierdzono, że Duch Święty nie jest osobą boską, lecz istotą stworzoną przez Boga, tyle tylko, że doskonalszą od pozostałych - aniołem przewodzącym innym aniołom

MARCJONIZM – podobnie jak inni gnostycy, uznawali Jahwe za boga niebędącego bogiem kochającym, lecz surowym i „sprawiedliwym”, i twierdzili, że jest on jedynie pomniejszym bogiem Demiurgiem. Uznawali judaizm za „religię tego świata” i nie uznawali związku chrześcijaństwa z nim. Twierdzili, iż Jezus był wysłannikiem Najwyższego Boga (Bóg Miłości, Bóg Światła), nie zaś żydowskim Mesjaszem. Zaprzeczali również narodzeniu Jezusa z Marii

MATERIALIZM – uznaje duszę za byt materialny, podlegający zniszczeniu

METEMPSYCHOZA – dusza jest pierwiastkiem życiowym istniejącym w poprzednich ciałach, począwszy od nieożywionych, a na człowieku skończywszy

MONARCHIANIZM – heterodoksalny nurt doktrynalny, który rozwinął się pod koniec II wieku. Zakładał jedność Bożej substancji i osoby ontycznej

MONOENERGIZM – twierdził, że w Chrystusie mimo dwóch natur istnieje tylko jedno działanie boskie. Potępiony na Soborze Konstantynopolitańskim III (680)

MONOFIZYTYZM – twórcą był Eutyches (archimandryta klasztoru koło Konstantynopola). W Chrystusie są dwie natury Boska i ludzka, obecne jeszcze przed ich połączeniem w momencie wcielenia. W momencie jednak ich połączenia Bóstwo pochłonęło naturę ludzką. Chrystus więc posiada jedną naturę. Wśród następców Eutychesa jedni twierdzili, że jest to natura Boska, inni że ludzka. Pogląd potępiony na Soborze Chalcedońskim (451)

MONOTELETYZM – twórcą był Sergiusz (patriarcha Konstantynopola). Twierdził, że w Chrystusie mimo dwóch natur istnieje tylko jedna wola. Jedni twierdzili, że jest to wola Boska, inni że ludzka. Pogląd potępiony na Soborze Konstantynopolitańskim III (680)

NESTORIANIZM – twórcą był Nestoriusz (patriarcha Konstantynopola). Postulował istnienie w Chrystusie dwóch osób: Boskiej i ludzkiej. Maryi odmawiał tytułu Bogarodzicy, a nazywał jedynie matką Chrystusa. Potępiona jako herezja przez sobór efeski (431 r.)

PANTEIZM EMANACYJNY – dusza wyłoniła się z bóstwa i wobec tego nie ma ona charakteru indywidulano-osobowego (Pryscylian). Jest to więc zaprzeczenie istnieniu odrębnej od Boga duszy ludzkiej

PELAGIANIZM – przekonanie o sile i jakości ludzkiej natury było podstawową zasadą nauki Pelagiusza. Teolog ten wierzył, że natura ludzka, jako stworzona przez Boga, jest zdolna przezwyciężyć grzech i osiągnąć świętość. Grzech pierworodny popełniony przez Adama był jedynie "złym przykładem", jego skutki nie przeszły na potomstwo pierwszych rodziców w postaci zepsutej natury. Podobnie widział pelagianizm rolę Jezusa Chrystusa – jako "dającego dobry przykład". Człowiek, przez naśladownictwo Chrystusa, może się sam wyzwolić z grzechu, dzięki temu, że z natury został stworzony jako mający wolną wolę (liberum arbitrium). Pelagianie rozumieli łaskę Bożą jako światło pomocne człowiekowi w jego pracy moralnej dla dokonywania dobrych wyborów i dostrzegania właściwych wzorców postępowania. Wolnej woli przeszkadzają zły wpływ otoczenia i skutki własnych grzechów człowieka. Pelagiusz bronił bardzo samodzielności ludzkiej woli, nie była ona według niego niczym zdeterminowana, także przez Boga. Potępiony na Soborze Efeskim (431)

PREDESTYNACJA – koncepcja religijna, według której losy człowieka (jego zbawienie lub potępienie) są z góry określone przez wolę Boga

RASIZM – twórcami Chamberlain, Delitsch i Rosenberg. Uważali, że Jezus nie mógł być Żydem i nie mógł pochodzić z narodu żydowskiego

REINKARNACJA – człowiek wielokrotnie się odradza po śmierci, dzięki przechodzeniu duszy z jednego ciała do drugiego (od ciał nieożywionych po ożywione)

SUBORDYNACJONIZM − pogląd teologiczny, głoszony w II i III wieku, twierdzący, że Chrystus jest podporządkowany Ojcu. Wyniknął on z zastosowania neoplatońskiego rozumowania do nauki o Trójcy Świętej. Według tej nauki Ojciec emanuje Syna, a Syn emanuje Ducha Świętego. Chrystus jest podporządkowany Ojcu i ma wobec niego niższą pozycję, podobnie jak Duch Święty, który stoi niżej od Ojca i Syna. Potępiony przez sobór nicejski I (325 r.)

TRADUKCJONIZM – rodzice otrzymali od Boga moc twórczą do stworzenia duszy poczynanego dziecka

 

 

 

 

 Piotr Żak – rocznik 1990, magister stosunków międzynarodowych (Uniwersytet Jagielloński) oraz magister amerykanistyki (Uniwersytet Jagielloński), oba tytuły uzyskane w 2014 roku. Zainteresowania naukowe: historia, dyplomacja, prawo międzynarodowe publiczne oraz teologia. Planowany doktorat w zakresie nauk społecznych, stricte stosunków międzynarodowych. W wolnych chwilach: podróże, fotografia przyrody oraz bieganie i jazda na rowerze. Członek Związku Strzeleckiego „Strzelec” Równość Wolność Niepodległość. Numer ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9145-2816.