WSPÓŁCZESNY HANDEL MIĘDZYNARODOWY - ZAGADNIENIA TEORETYCZNE

Korzyści z handlu międzynarodowego – bardziej efektywne wykorzystanie sił wytwórczych świata

                                                                                                                                    John Stuart Mill[1]

  

 

 

 

Spis treści:

 

Wstęp s.6-7

 

Rozdział I Podstawowe pojęcia z zakresu handlu międzynarodowego s.8-9

1.1.  Polityka handlowa s.8

1.2.  Handel międzynarodowy s.8

1.3.  Handel zagraniczny s.9

1.4.  Handel zagraniczny a handel międzynarodowy s.9

 

Rozdział II Międzynarodowy handel towarami s.10-26

2.1.    Charakter współczesnego handlu towarowego s.10

2.2.    Wzrost udziału handlu zagranicznego w fabrykacji przemysłowej. Przyczyny szybkiego rozwoju handlu międzynarodowego s.10

           2.2.1. Przyczyny ogólne s.10

           2.2.2. Strategia otwartego rozwoju s.11

           2.2.3. Specjalizacja produkcji s.11

           2.2.4. Kooperacja produkcji s.11

           2.2.5. Produkcja na wielką skalę s.11

           2.2.6. Produkcja wielkoseryjna s.12

           2.2.7. Liberalizacja handlu s.12           

           2.2.8. Integracja regionalna. Efekt przesunięcia i kreacji handlu s.12-13           

           2.2.9. Produkcja nowych towarów s.13

           2.2.10. Podsumowanie s.13 

2.3.     Zmiany w strukturze towarowej handlu międzynarodowego s.13

            2.3.1. Przyczyny i charakterystyka wzrostu produkcji przemysłowej s.13-14

            2.3.2. Wzrost cen artykułów przemysłowych. Cenowa elastyczność popytu i podaży    

                       s.14-15

2.4.     Zmiany w strukturze geograficznej handlu międzynarodowego s.16

2.5.    Współczesne teorie handlu międzynarodowego s.17

            2.5.1. Generalny podział teorii handlu międzynarodowego s.17

            2.5.2. Teoria kosztów realnych s.17

            2.5.3. Teoria kosztów alternatywnych s.17-18

            2.5.4. Teoria R. Dornbuscha, S. Fischera i P.A. Samuelsona s.18

            2.5.5. Szkoła keynesowska s.18

2.5.6. Teorie podażowe (neoczynnikowe: teoria absolutnej przewagi w zasobach naturalnych, teoria przewagi i postępu technologicznego, koncepcja luki technologicznej, teoria życia produktu) w oparciu o koncepcje klasyczne s.19-20

            2.5.7. Teorie popytowe (teoria podobieństwa preferencji, teoria różnicowania         

             produktów) s.20

            2.5.8. Teoria handlu wewnątrzgałęziowego s.21

            2.5.9. Krótkie podsumowanie s.21

2.6.    Międzynarodowy handel towarami a dochód narodowy s.21

          2.6.1. Pojęcie dochodu z handlu zagranicznego s.21

          2.6.2. Metody zwiększania dochodu handlu zagranicznego s.22-24

2.7.    Handel wewnątrzgałęziowy a międzygałęziowy s.24

          2.7.1. Metodologia pomiaru handlu wewnątrzgałęziowego (IIT) s.25-26

 

Rozdział III Międzynarodowy handel usługami s.27-31

3.1.    Pojęcie i specyfika międzynarodowego handlu usługami s.27-29

           3.1.1. Definicja i cechy usługi s.27

           3.1.2. Ogólna typologia usług s.27-28

           3.1.3. Rodzaje międzynarodowego handlu usługami s.28-29

3.2.    Struktura i rozmiary międzynarodowego handlu usługami s.29-28

           3.2.1. Rola usług w tworzeniu PKB i ich ogólny udział w handlu międzynarodowym

                     s.28

           3.2.2. Główni eksporterzy i importerzy w globalnym handlu usługami s.28-29

           3.2.3. Przedmiotowy system handlu usługami s.30

3.3.    Czynniki determinujące międzynarodowy handel usługami s.30

3.4.    Tendencje do liberalizacji międzynarodowego handlu usługami s.30-31

 

Rozdział IV Międzynarodowe przepływy technologii (handel technologią) s.32

4.1.    Podstawowe pojęcia s.32

 

Rozdział V Narzędzia polityki handlowej wpływające na handel międzynarodowy s.33-34

5.1.    Zasadniczy podział s.33

5.2.    Środki taryfowe s.33

5.3.    Środki nietaryfowe, czyli para- i pozataryfowe s.34

 

Rozdział VI Ceny międzynarodowe s.35-39

6.1.    Pojęcie i funkcje cen światowych s.35-36

          6.1.1. Definicja s.35

          6.1.2. Metody kształtowania się cen s.35

          6.1.3. Rodzaje cen s.35-36

          6.1.4. Funkcje cen globalnych s.36

6.2.    Istota i rodzaje terms of trade s.36-39

          6.2.1. Ogólne pojęcie i typy s.36-37

          6.2.2. Cenowe terms of trade s.37-38

          6.2.3. Czynnikowe terms of trade s.38-39

 

Zakończenie s.40-41

 

Bibliografia s.42-43

 

Załączniki s.44-45

 

 

  

Wstęp

 

Handel międzynarodowy jest bardzo szerokim pojęciem. Bez większego wahania można go określić jako odrębną dziedzinę nauki, zaliczającą się do przedmiotów ekonomicznych. Odgrywa on istotną rolę w funkcjonowaniu współczesnej gospodarki, a nawet nie tyle gospodarki, co gospodarek wielu pastw. Nie byłoby jednak handlu międzynarodowego, gdyby kraje nie utrzymywały ze sobą kontaktów handlowych. Handel, dziś jako osobna nauka, dawniej występująca jako jedna z gałęzi gospodarki, odgrywa znaczącą rolę we współczesnych stosunkach międzynarodowych. Poziom jego progresu świadczy chociażby o stopniu otwartości danego państwa pod względem gospodarczym, to znaczy czy określony kraj bardziej skłania się ku gospodarce otwartej, czy może raczej zamkniętej. To z kolei wiąże się z polityką handlową państwa, tzn. czy realizuje ono doktrynę protekcjonizmu państwowego, czy wręcz przeciwnie, dąży do liberalizacji gospodarki. Te, i wiele innych kwestii dotyczących handlu w ujęciu międzynarodowym, jakże silnie powiązanego z innymi naukami ekonomicznymi, zostaną przedstawione w dalszej części pracy. Aby mówić o handlu w ujęciu praktycznym, należy przejść najpierw przez zagadnienia teoretyczne.

I część pracy omawia podstawowe zagadnienia dziedziny handlu międzynarodowego, bowiem jest to niezbędne do zrozumienia istoty tematu.

Natomiast II część przedstawia międzynarodowy handel towarami, głównie w zakresie przemysłowym. Zostaną omówione między innymi: przyczyny, strategie rozwojowe, liberalizacja handlu oraz integracja regionalna. Jednakże te dwa ostatnie zagadnienia zostaną zaprezentowane  w ujęciu ogólnym ze względu na ich zbyt rozbudowaną treść, którą z kolei można by ująć w dwóch oddzielnych tematach. W tej części zostanie również zwrócona uwaga na zmiany w strukturze zarówno towarowej, jak i geograficznej handlu międzynarodowego. Zostanie ona poświęcona chociażby cenowej elastyczności popytu i podaży. Przedstawione także zostaną najważniejsze teorie handlu międzynarodowego w dobie współczesnej, mi.in. podażowe, czy też popytowe.

Wiadome jest, iż handel międzynarodowy nie jest prostym, lecz złożonym mechanizmem, który ma wpływ na dochód narodowy poszczególnych gospodarek państwowych, co również zostanie ukazane w II części pracy. Ważne będzie też ukazanie różnicy jaka występuje pomiędzy handlem wewnątrzgałęziowym, a międzygałęziowym.

III część natomiast przedstawia międzynarodowy handel usługami. Poruszone zostaną takie kwestie m.in., jak ogólne pojęcia, specyfika, struktura i rozmiary handlu usługami. Uwaga zostanie poświęcona także czynnikom determinującym międzynarodowy handel usługami oraz tendencjom zmierzającym do liberalizacji powyższego.

W IV części zostanie w sposób generalny i treściwy zanalizowane zagadnienie międzynarodowego handlu technologią.

V część prezentuje niezbędne narzędzia polityki handlowej, mające wielkie znaczenie we współczesnym handlu międzynarodowym. Jest to tematyka dość ciekawa (zresztą jak i inne), zasługująca na odrębne omówienie.

Wreszcie w VI części zostanie ukazane to, bez czego handel międzynarodowy w sposób faktyczny nie mógłby funkcjonować, mianowicie istota cen międzynarodowych, a więc m.in. ogólne wiadomości z tego zakresu, ale i zostanie omówiony mechanizm działania terms of trade.

I tak też po omówieniu sześciu części niezbędnych dla ogólnego zrozumienia tematu, wędrówka w dziedzinie handlu międzynarodowego doby współczesnej dobiegnie końca.

 

 

Rozdział I. Podstawowe pojęcia z zakresu handlu międzynarodowego

 

Handel międzynarodowy jest obok handlu zagranicznego elementem polityki handlowej.  Należałoby jednak schierarchizować i zdefiniować te trzy pojęcia.

1.1.  Polityka handlowa

 

Tak więc, polityka handlowa jest pojęciem najszerszym i jak czytamy w "Leksykonie marketingu": "Polityka handlowa (trade policy), to całokształt działalności regulacyjnej państwa zmierzającej do tworzenia warunków konfrontacji własnej gospodarki z rynkiem światowym. Celem polityki handlowej jest poprawa pozycji kraju w międzynarodowym podziale pracy, wywieranie stymulującej presji na producentów lub ich ochrona przed zbyt silną konkurencją zewnętrzną.(...) Posługuje się ona wieloma zróżnicowanymi narzędziami, do których zalicza się instrumenty ekonomiczne, prawno-administracyjne, oraz środki komunikacji interpersonalnej."[2] Można jeszcze dodać, iż polityka handlowa może być realizowana zarówno przez poszczególne państwa, jak i grupy państw, np. UE.

1.2.  Handel międzynarodowy

 

Natomiast handel międzynarodowy (z ang. international trade) oznacza wymianę towarów i usług grupy krajów lub wszystkich krajów z ich wszystkimi zagranicznymi kontrahentami.[3] Jest pojęciem szerszym niż handel zagraniczny, a węższym niżeli polityka handlowa. Tak jak opisuje definicja i co zresztą należy podkreślić, to fakt, iż handel międzynarodowy nie może być realizowany przez jeden tylko podmiot (państwo), lecz musi wiązać się z co najmniej dwoma krajami. Można ująć to w inny sposób, dosyć obrazowy, mianowicie, że handel międzynarodowy to nic innego, jak połączenie handlu zagranicznego (w liczbie mnogiej) kilku państw. Jest to jakby cały, złożony handel i mechanizm jego funkcjonowania na szczeblu międzynarodowym. Błędem jest zatem, jeśli ktoś  powie „handel międzynarodowy Polski”. Nie ma bowiem czegoś takiego, ale można ująć to nieco inaczej, w formie właściwej „udział Polski w handlu międzynarodowym”, gdzie należy podkreślić przyimek „w”.

1.3.  Handel zagraniczny

 

Wreszcie handel zagraniczny (z ang. foreign trade), to odpłatna wymiana towarów   lub usług z partnerami spoza granicy celnej państwa.[4] I tu już jak najbardziej właściwe będzie sformułowanie „handel zagraniczny Polski”. Jednakże i tu sprawa się komplikuje, ponieważ od 1 maja 2004 roku, np. Polska jako członek Unii Europejskiej, nie prowadzi już handlu zagranicznego z krajami UE, m.in. z Niemcami. Pojęcie to zastąpiono sformułowaniem „obrót handlowy wewnątrzwspólnotowy”. Ta sama zasada dotyczy takich pojęć jak eksport oraz import, które wewnątrz UE zastępują kolejno określenia - dostawa wewnątrzwspólnotowa (i wywóz dla celów statystycznych) oraz nabycie wewnątrzwspólnotowe (i przywóz dla celów statystycznych).[5] Natomiast nadal mówimy prawidłowo o „handlu zagranicznym Polski, np. z Rosją” (albowiem tutaj występuje granica celna, to po pierwsze, a po drugie to fakt, że Rosja nie jest członkiem UE). Krótko podsumowując, poszczególne kraje UE nadal prowadzą handel zagraniczny, z tym że już nie między sobą wzajemnie, a między sobą, a krajami spoza rynku wspólnotowego, tj. państwami trzecimi. Tu również, w wymianie handlowej obowiązują, między innymi takie pojęcia, jak eksport czy import.

 

1.4.  Handel zagraniczny a handel międzynarodowy

 

Oczywiście, mając na myśli handel międzynarodowy, myślimy o tym co na niego się składa, czyli przede wszystkim o handlu zagranicznym poszczególnych krajów, który poszerza państwowe możliwości konsumpcyjne. Pozwala to danemu społeczeństwu na spożycie większej ilości dóbr, aniżeli byłoby to możliwe w ramach zakreślonych granicą krajowych możliwości produkcyjnych, bez handlu i w warunkach samowystarczalności, jak to ma miejsce przykładowo w gospodarce zamkniętej, zazwyczaj zacofanej.

Warto podać, taki oto przykład na funkcjonowanie handlu zagranicznego w handlu międzynarodowym. Japonia sprzedaje Stanom Zjednoczonym kamery cyfrowe, USA natomiast sprzedają Australii komputery, obieg ten zamyka Australia, sprzedając Japończykom węgiel. Widać tu wyraźnie wyspecjalizowanie się poszczególnych państw w handlu. Dzięki specjalizacji każde społeczeństwo konsumuje więcej, niż gdyby produkowało wszystko samo. Tak też właśnie funkcjonuje rotacja handlu międzynarodowego.

Rozdział II.  Międzynarodowy handel towarami.

 

2.1.  Charakter współczesnego handlu towarowego

Genezy międzynarodowego handlu towarami należy doszukiwać się w odległej historii ludzkości, już w starożytności. Jednakże ze względu na to, że historia jest dość długa, a temat pracy wskazuje jedynie na współczesność, należy od razu przejść do czasów nam właściwych.

Obecnie handel stał się odzwierciedleniem międzynarodowego podziału pracy, po części międzygałęziowego, aczkolwiek w zdecydowanej mierze wewnątrzgałęziowego. Charakteryzuje go kilka elementarnych tendencji o właściwościach długofalowych, jak: 1) wzrost handlu zagranicznego w wytwórstwie przemysłowym; 2) zmiana struktury geograficznej handlu światowego, która wyraża się wzrostem w nim udziału krajów gospodarczo rozwiniętych i spadkiem udziałów krajów słabo rozwiniętych; 3) zmiana struktury towarowej handlu globalnego, wyrażająca się zwiększeniem udziału produktów przemysłowych i spadkiem udziału surowców i żywności.

 

 

2.2.  Wzrost udziału handlu zagranicznego w fabrykacji przemysłowej. Przyczyny szybkiego rozwoju handlu międzynarodowego.

 

2.2.1. Przyczyny ogólne

 

Proces zwiększania udziału handlu zagranicznego w produkcji przemysłowej jest wynikiem dynamicznego rozwoju zarówno importu, jak i eksportu. Jaka jest podstawowa przyczyna tego procesu? Jest nią otwieranie gospodarek biorących udział w handlu międzynarodowym, przechodzenie od autonomicznego do otwartego rozwoju. Intensyfikacja tegoż procesu następowała od lat 80 - XX wieku. Należy postawić w tym miejscu kolejne pytanie, mianowicie, jakie czynniki wpłynęły na te działania? Mówimy tu oczywiście o dwóch typach czynników: 1) endogenicznych i 2) egzogenicznych. Do tych pierwszych zaliczamy nic innego, jak szybki postęp techniczny i technologiczny, mający wielki wpływ   na znaczne zmiany strukturalne w produkcji i popycie. Natomiast do tych drugich czynników włączamy normalizację sytuacji międzynarodowej oraz odsunięcie widma wojen. Ważnymi były też, rozpowszechniana w świecie polityka neoliberalna i coraz bardziej rozwijająca się globalizacja światowej gospodarki.

2.2.2. Strategia otwartego rozwoju

 

Strategia rozwoju otwartego jest odwrotnością procesu podejmowania decyzji eksportowo – importowych charakterystycznych dla rozwoju autonomicznego. Tu podstawowym celem zagranicznej polityki ekonomicznej jest wpływanie na krajowych producentów, by produkowali takie towary, na które jest w światowej gospodarce popyt długookresowy, a rezygnowali z wytwarzania towarów nie mających korzystnych perspektyw konkurencji z dostawcami zagranicznymi. Sytuację tę odzwierciedla rysunek (załącznik nr 1).

 

2.2.3. Specjalizacja produkcji

 

Specjalizacja produkcji przyczynia się do rozwinięcia handlu międzynarodowego poprzez zwiększenie ponad własne potrzeby wolumenu produkowanych przez poszczególne państwa wyrobów przeznaczonych na zagraniczne rynki. Efektem specjalizacji w sferze międzynarodowej jest rezygnacja z nieopłacalnej produkcji. Opisywany czynnik charakterystyczny jest dla gospodarki otwartej. Wpływa trwale na zwiększanie się obrotów handlu zagranicznego. Jeżeli importer lub eksporter zrezygnują ze specjalizacji, będzie wiązać się to wówczas z dodatkowymi kosztami, generalnie inwestycyjnymi.

 

2.2.4. Kooperacja produkcji

 

Kooperacja produkcji przyśpiesza rozwój międzynarodowego handlu w jeszcze większym stopniu, niżeli specjalizacja. Dlaczego tak się dzieje? Jest tak, albowiem w przypadku specjalizacji przedmiotem dostaw są wyroby już gotowe, kooperacja z kolei dotyczy części gotowych wyrobów i podzespołów. Na rozwój handlu międzynarodowego wpływa w sposób trwały.

 

2.2.5. Produkcja na wielką skalę

 

Produkcja na wielką skalę wpływa na szybszy rozwój handlu międzynarodowego w sposób podobny do międzynarodowej specjalizacji produkcji. Utrwala tendencje rozwojowe w okresach wieloletnich. W zakresie produkcji na wielką skalę występują oszczędności w nakładach czynników produkcji (pracy, kapitału), tak u eksportera, jak i u importera.

 

2.2.6. Produkcja wielkoseryjna

 

Produkcja wielkoseryjna, tak jak kooperacja, współcześnie należy do elementarnych czynników wpływających  na przyśpieszenie rozwoju handlu międzynarodowego, zarówno wyrobami gotowymi, jak również częściami wyrobów gotowych i podzespołami. W obu przypadkach ma wpływ na obniżenie kosztów produkcji oraz wzrost konkurencyjności.

 

2.2.7. Liberalizacja handlu

 

Kolejną przyczyną szybszego rozwoju handlu międzynarodowego jest liberalizacja tegoż handlu. Co jednak składa się na owy proces? Są to przede wszystkim obniżka i likwidacja ceł oraz barier para- i pozataryfowych. Warto wspomnieć, iż decydującą rolę odegrały GATT a potem WTO. Jednakże rola tych dwóch organizacji, jaką odegrały w handlu międzynarodowym jest zbyt obszerna, by omówić ją w tym temacie.

 

2.2.8. Integracja regionalna. Efekt przesunięcia i kreacji handlu.

 

Integracja regionalna ma znaczny wpływ na wzrost tempa rozwoju handlu międzynarodowego. Pozytywny wpływ tego procesu na rozwój handlu można osiągnąć poprzez maxymalizację tzw. Efektu przesunięcia (trade diversion effect) bądź kreacji handlu (trade creation effect).[6]

Czym jednakże w szerszym znaczeniu jest owy efekt przesunięcia? Wyraża się proces ten we wzroście krajów przynależących do wspólnoty integracyjnej w ich globalnym handlu kosztem uczestnictwa państw trzecich (nie będących członkami owej wspólnoty) w wyniku przesunięcia się źródeł zakupu określonych towarów z krajów o niższych kosztach, ale będących poza ugrupowaniem integracyjnym. Tak też wewnątrz wspólnoty, bariery nie istnieją, lecz w stosunkach jej członków z krajami z zewnątrz są nadal utrzymywane. Znakomitym przykładem jest Unia Europejska.

Z tejże analizy nasuwa się ciekawy wniosek, iż towary, które produkowane są relatywnie drożej w ramach wspólnoty są przy zakupie przez jej członków tańsze, niżeli towary produkowane relatywnie taniej, ale poza nią, dlatego że ceny tych drugich obejmują także skutki występowania ceł i innych barier.

Czym natomiast jest efekt kreacji handlu? Pojęcie to oznacza proces wzrostu ilości wzajemnych obrotów handlowych krajów, które uczestniczą we wspólnocie integracyjnej w rezultacie usunięcia ceł i innych barier w handlu pomiędzy nimi. Efekt kreacji handlu wyraża generalny wzrost popytu na import w państwach wspólnoty. Działa to w sposób dosyć pobudzający na rozwój międzynarodowego handlu.

2.2.9. Produkcja nowych towarów

 

Kolejną przyczyną rozwoju handlu międzynarodowego jest przyśpieszenie tempa produkcji nowych towarów. Tu oczywiście wysuwają się naprzód kraje, które cechuje większy od pozostałych dynamizm technologiczny, będący rezultatem wyjściowej przewagi technologicznej, którą posiadają państwa o rozwiniętej bazie naukowo – technicznej oraz mające duże zdolności do wdrażania innowacyjności.

 

2.2.10. Podsumowanie

 

Po analizie tych kilku przyczyn, które w większym bądź mniejszym stopniu mają wpływ na szybkość rozwoju handlu międzynarodowego, nasuwa się kolejny już wniosek, iż kraje integrujące się w ramach danego ugrupowania muszą dostosowywać wzajemnie swoje gospodarki, według ogólnych wytycznych owej wspólnoty, co nazywamy wzrostem komplementarności struktur gospodarczych. Poza tym, sam proces integracji państw jest zjawiskiem nieuniknionym i nie dającym się cofnąć, albowiem jest nierozłącznym elementem postępującej w świecie globalizacji.

 

2.3. Zmiany w strukturze towarowej handlu międzynarodowego

 

2.3.1. Przyczyny i charakterystyka wzrostu produkcji przemysłowej

 

Zjawiskiem mającym długofalowe konsekwencje w handlu międzynarodowym jest coraz większy udział wyrobów przemysłowych o rosnącym stopniu przetwórstwa. Jakie są jednak podstawowe przyczyny tego procesu? Do elementarnych należy zaliczyć: 1) szybszy w porównaniu z innymi grupami towarowymi wzrost produkcji przemysłowej; 2) postępujący rozwój handlu międzynarodowego wyrobami przemysłowymi w porównaniu z żywnością oraz surowcami; 3) szybszy wzrost popytu na produkty przemysłowe.

Wzrost produkcji przemysłowej wiąże się przede wszystkim z drugą rewolucją przemysłową (zwaną naukowo – techniczną) i powiązany z nią rozwój wewnątrzgałęziowego podziału pracy. Dzięki automatyzacji i robotyzacji cykl produkcji wyrobów przemysłowych ulega znacznemu skróceniu.

Postępujący wzrost rozwoju handlu międzynarodowego produktami przemysłowymi jest spowodowany otwieraniem gospodarek narodowych, z naciskiem na dziedzinę przemysłu.

Natomiast szybszy wzrost popytu na artykuły wytwarzane przez fabrykację jest następstwem oddziaływań na ten popyt wielu czynników natury subiektywnej i obiektywnej. Do tych pierwszych zalicza się chociażby zmieniającą się modę. W czasie, gdy mamy globalizację popytu spowodowaną poprzez mass media, następuje proces powszechnej uniwersalizacji poszczególnych stylów i trendów w różnych dziedzinach mody.

 

2.3.2. Wzrost cen artykułów przemysłowych. Cenowa elastyczność popytu

i podaży

 

Kolejną przyczyną wzrostu udziału przemysłu w ogólnej produkcji zasługującą na odrębną analizę jest wzrost cen wyrobów przemysłowych, będący wynikiem wyższego tempa postępu technicznego w przemyśle, aniżeli w rolnictwie, czy na przykład górnictwie. Drugim czynnikiem wpływającym na wzrost cen jest wysoka cenowa elastyczność podaży oraz niska cenowa elastyczność popytu na wyroby przemysłowe. Oznacza to, iż wzrostowi cen na rynku międzynarodowym o jednostkę towarzyszy większy niż o jednostkę wzrost podaży i mniejszy niżeli o jednostkę spadek popytu na te wyroby.

Elastyczność popytu w stosunku do zmian cen wyrazić można za pomocą następującego wzoru:

w stosunku do zmiany ceny.

Podobnie można wyrazić elastyczność cenową podaży:

                                                    

Gdzie: S – podaż, C – cena, – współczynniki elastyczności cenowej podaży.

Jeśli Ec > 1, wówczas podaż jest w stosunku do zmiany ceny elastyczna, jeżeli zaś    

Ec = 1, wtedy podaż proporcjonalnie zmienia się do zmiany ceny, a gdy Ec < 1,

            to podaż jest mało elastyczna w stosunku do zmiany ceny.[7]

 

Udział surowców i żywności w handlu międzynarodowym w przeciwieństwie do wyrobów przemysłowych w długim okresie wykazuje tendencje spadkowe. Jakie są przyczyny tej zniżki? Jest ich kilka, a są one następujące: 1) niższa niż w przypadku przemysłowych produktów dynamika produkcji żywności i surowców; 2) wolniejszy rozwój handlu; 3) wolniejszy wzrost popytu na surowce i żywność w porównaniu z wyrobami przemysłowymi; 4) niższe tempo wzrostu międzynarodowych cen żywności i surowców w przeciwieństwie do innych grup towarowych.

Względnie niższe tempo wzrostu produkcji surowców i żywności jest głównie efektem wysokiej kapitało – chłonności inwestycji, zarówno w rolnictwie, jak i przemyśle wydobywczym.

Niskie tempo wzrostu handlu surowcami i żywnością. Znikomą rolę odgrywa tutaj znaczenie kooperacji i specjalizacji, czy produkcji na wielką skalę oraz produkcji wielkoseryjnej. Głównym przedmiotem w handlu międzynarodowym są produkty finalne.

Niezbyt wysokie tempo wzrostu popytu na surowce i na żywność wynika między innymi z wysokiej substytucyjności w zaspakajaniu potrzeb, a także szeroki asortyment dostępności produktów.

Względnie niskie tempo wzrostu cen surowców i żywności natomiast wynika z rozbieżności, między cenową elastycznością popytu, a cenową elastycznością podaży.  Niska cenowo elastyczność podaży żywności i surowców oraz wysoka cenowa elastyczność popytu na te produkty, wpływają stabilizująco na ceny międzynarodowe.

 

2.4.Zmiany w strukturze geograficznej handlu międzynarodowego

 

Wzrost uczestnictwa krajów uprzemysłowionych w handlu międzynarodowym jest wynikiem: 1) szybszego rozwoju krajów wysoko rozwiniętych; 2) większego otwarcia gospodarek krajów wysoko uprzemysłowionych; 3) postępującego rozwoju handlu zagranicznego krajów wysoko rozwiniętych.

Względnie szybki rozwój gospodarczy w długim okresie czasu jest wyższy w krajach wysoko uprzemysłowionych niż w państwach słabo rozwiniętych. Choć są wyjątki, jak Chiny czy Indie, które mają dosyć niebosiężny wskaźnik dynamiki produkcji przemysłowej.

Należy postawić pytanie, jakie są motywy szybszego rozwoju krajów zaawansowanych ekonomicznie? Jest ich kilka, a są nimi: 1) zrównoważona gospodarka; 2) skuteczniejsza polityka gospodarcza; 3) dojrzalszy mechanizm rynkowy.

Natomiast jakie są, a raczej jakie powinny być cele ekonomiczne państwa? Intencjami polityki ekonomicznej każdego państwa, winny być: 1) promowanie automatyzacji produkcji; 2) priorytetem – postęp techniczny. Znaczące dla wzrostu gospodarczego są również ekspansja transnarodowych korporacji oraz koncentracja produkcji.

Względnie duże otwarcie gospodarek państw wysoko rozwiniętych, wpływa na intensyfikację kontaktów pomiędzy państwami w handlu zagranicznym. Jakie są powody obniżenia udziału krajów słabo rozwiniętych w handlu międzynarodowym? Są one następstwem kolejnych po sobie przyczyn: 1) wolniejszego progresu handlu zagranicznego w tych krajach, wynikającego z ograniczonych możności eksportowych i bariery wymiany handlowej w postaci tzw. pętli zadłużenia zagranicznego; 2) koncentracji na handlu wyrobami gotowymi i znikomego udziału kooperacji produkcji w całości handlu zagranicznego tych krajów; 3) większej samowystarczalności w rozwoju gospodarczym krajów słabo rozwiniętych w porównaniu z krajami wysoko uprzemysłowionymi; 4) małego zaawansowania procesu integracji regionalnej.

Podsumowując, jednakże warto dodać taką rzecz, iż jeśli chodzi o geografię handlu międzynarodowego w ścisłym znaczeniu tego słowa, należy zwrócić uwagę na to, że dziś bariera geograficzna w produkcji towarów czy chociażby świadczeniu usług nie ma już większego znaczenia, dzięki dość rozwiniętemu współcześnie i wciąż postępującemu progresowi transportu. W dawnych czasach, zwykłą przeszkodą były góry, morza, oceany. Dziś jednak, problem ten jest już nieaktualny. Dzięki pokonaniu barier fizycznych, nastąpiła znacząca w handlu oszczędność czasu, co również zapewne ma wpływ na ceny, zarówno towarów, jak i usług.

2.5. Współczesne teorie handlu międzynarodowego

2.5.1. Generalny podział teorii handlu międzynarodowego

 

Przez pojęcie współczesnych teorii handlu międzynarodowego rozumie się te teorie, które zostały sformułowane w ciągu ostatniego półwiecza. Wśród nich występuje taki oto podział na: 1) teorie tłumaczące rozwój współczesnego handlu międzynarodowego zgodnie z logiką ekonomii klasycznej i neoklasycznej; 2) teorie uzupełniające ekonomię klasyczną o nowe elementy.

Natomiast w ramach teorii post-klasycznych, można wyróżnić trzy podstawowe szkoły myślenia: 1) poszukujące rozwiązań realnym ujęciu kosztów produkcji; 2) zwiększające liczbę analizowanych w modelu towarów z dwu do większej ich liczby; 3) usiłującą wytłumaczyć przyczyny zmian we współczesnym handlu międzynarodowym niedoskonałą konkurencją.

 

2.5.2. Teoria kosztów realnych

 

Teoria kosztów realnych J. Vinera. To pierwsza szkoła, której początek sięga połowy XX wieku. Centralna uwaga skierowana w niej jest na pieniężne ujęcie relacji nakładów, co oznacza w praktyce uwzględnienie nie tylko różnic w wydajności pracy, ale również różnic w poziomach płac i kursach walut we współpracujących krajach.[8]

Na czym jednak polega owy system działania kosztów realnych? Dzieje się tak, a raczej może się dziać, że mimo komparatywnej przewagi w nakładach w kraju A w porównaniu z krajem B przy produkcji towaru x zmniejszają bądź nawet eliminują tę przewagę. Podobnie zresztą, wyższy koszt pracy w państwie B przy produkcji towaru y w porównaniu z krajem A zmniejsza jego przewagę komparatywną przy produkcji dobra y.

 

2.5.3. Teoria kosztów alternatywnych

 

Teoria kosztów alternatywnych G. Haberlera. Jego zdaniem, rozwój specjalizacji międzynarodowej w produkcji i eksporcie towaru x przez kraj A oznacza konieczność rezygnacji z fabrykacji towaru y (na rzecz jego importu), przy czym kraj ten powinien się specjalizować w wytwarzaniu dóbr, w których przypadku ma względną przewagę, a co za tym idzie relatywnie niższe koszty alternatywne.[9] Podobnie zresztą państwo B specjalizujące się  w produkcji towaru y i rezygnujące z produkcji dobra x powinno mieć względną przewagę i niższe koszty alternatywne w produkcji towaru y. Koszty alternatywne można więc ująć w formie pieniężnej.

 

2.5.4. Teoria R. Dornbuscha, S. Fischera i P.A. Samuelsona

 

Szkoła ta obejmuje poglądy zakładające rozwój specjalizacji produkcji pomiędzy dwoma krajami w zakresie liczby towarów większej niżeli dwa. Wówczas powstaje potrzeba uszeregowania tych towarów według przewag względnych w nakładach.

Zdaniem trzech wyżej wymienionych naukowców – ekonomistów, jeżeli nakłady te są wyrażone w formie pieniężnej, to ich relacje zależą od różnic w płacach oraz kursach walutowych i mogą być korygowane przez zmiany płac i kursów walut. Czyli, jeśli przy wytwarzaniu towaru x płace rosną szybciej niż wydajność pracy, to eksport tego produktu staje się mniej opłacalny.

 

2.5.5. Szkoła keynesowska

 

Kolejna szkoła myślenia obejmuje poglądy tych ekonomistów, którzy kwestionują istnienie doskonałej konkurencji w krajach uczestniczących w wymianie międzynarodowej. Dotyczy to ekonomistów, którzy należą do tzw. szkoły keynesowskiej.[10]

Ich zdaniem, teoria kosztów komparatywnych i pozostałe teorie, które wywodzą się z teorii przewag względnych słuszne są tylko w przypadku pełnego zatrudnienia i całkowitego wykorzystania potencjału produkcyjnego. Gdy występuje zjawisko bezrobocia oraz wolne moce produkcyjne, wówczas teoria wolnego handlu tkwiąca u podstaw teorii kosztów komparatywnych przestaje obowiązywać. W tej sytuacji państwo powinno pobudzać eksport, chociażby poprzez stosowanie ulg podatkowych i innych form jego subwencjonowania, a także ograniczanie importu przez prowadzenie odpowiedniej polityki celnej.

Jednym ze zwolenników takiego oto myślenia był R. F. Harrod. Nie odrzucał on teorii kosztów komparatywnych, a handel zagraniczny traktował głównie jako kluczowy czynnik równoważenia gospodarki i oddziaływania na tempo rozwoju gospodarczego.[11]

 

2.5.6. Teorie podażowe (neoczynnikowe: teoria absolutnej przewagi w zasobach naturalnych, teoria przewagi i postępu technologicznego, koncepcja luki technologicznej, teoria życia produktu) w oparciu o koncepcje klasyczne

 

Teorie podażowe (neoczynnikowe). W wielu punktach nawiązują one do teorii klasycznych (bezwzględnej i komparatywnej), aczkolwiek dodają do nich (poza pracą i kapitałem) czynniki rozwoju gospodarczego, w tym zasoby naturalne i technologie.

Podstawą teorii absolutnej przewagi w zasobach naturalnych jest dostęp do tych zasobów, a przede wszystkim rzadkich bogactw mineralnych, takich jak: ropa naftowa, gaz ziemny, uran, złoto, które umożliwiają produkcję artykułów, których inne państwa nie mogą produkować ze względu na brak takiej dostępności.[12]

Na zbliżonych zasadach została zbudowana teoria przewagi w postępie technologicznym. Jakie są rezultaty dostępu do technologii? Dostęp do technologii umożliwia produkcję towarów zaawansowanych technologicznie. Generalnie są to produkty nowe lub zmodernizowane, które cechuje wyższa jakość, niezawodność bądź użyteczność. Przewaga danego państwa nad innym w postępie technologicznym wynika przede wszystkim z różnic w tzw. dynamizmie innowacyjnym. Dostęp do nowych technologii zależy też  od szybkości naśladownictwa w krajach opóźnionych w rozwoju technologicznym.

Według teorii luki technologicznej korzyści z wymiany międzynarodowej zależą od przewagi względnej albo absolutnej w postępie technologicznym. Warunkiem rozwoju międzynarodowej specjalizacji produkcji jest przewaga komparatywna w postępie technologicznym, co znaczy, że jest ona możliwa zarówno między krajami o zróżnicowanym poziomie technicznym, jak też pomiędzy krajami o zbliżonym stopniu techniki.

Teoria życia produktu została z kolei zbudowana na uzależnieniu wymiany międzynarodowej od różnicy w poziomie technologicznym towarów. Korzyści z wymiany międzynarodowej są odmienne na różnym etapie życia produktu.

W pierwszej fazie – nowości – korzyści te są największe. Rozwojem wytwarzania produktów na tym etapie zajmują się przedsiębiorstwa o najwyższym współczynniku innowacji.

W drugiej fazie natomiast – wzrostu lub dojrzewania – następuje rozprzestrzenianie się produkcji w wielu przedsiębiorstwach w kraju oraz za granicą.

Z kolei w trzeciej fazie – dojrzałości – produkcja staje się powszechna. Pierwszy producent (innowator) staje się importerem towaru rezygnując z niej. Na tym etapie mogą na rynku pojawić się kolejne nowości technologiczne albo zmodernizowane wersje poprzedniego produktu, który to kończy cykl swojego życia. Rozpoczyna się cykl życia następnego produktu wraz ze swą specyfiką.

 

2.5.7. Teorie popytowe (teoria podobieństwa preferencji, teoria różnicowania

produktów)

 

Teorie popytowe nawiązują do neoklasycznej teorii handlu zagranicznego. Swoją uwagę zwracają na wpływ czynników popytowych na handel międzynarodowy. Dotyczy to przede wszystkim rosnącego udziału państw gospodarczo rozwiniętych w handlu międzynarodowym.

Teoria podobieństwa preferencji. Zakłada ona, że między krajami o podobnym poziomie rozwoju gospodarczego (mierzonego np. wielkością PKB per capita) istnieje podobieństwo popytu. Co jest miernikiem zapotrzebowania na rynku międzynarodowym? Jest nim nic innego, jak popyt na rynku krajowym. Zależność ta jednakże dotyczy tylko krajów o zbliżonym poziomie progresu ekonomicznego. Jeżeli wzrasta zapotrzebowanie na rynku wewnętrznym na dany wyrób, to popyt taki także będzie rósł na rynkach wszystkich państw o zbliżonym stopniu rozwoju gospodarczego.

Taki oto bowiem należy przytoczyć przykład: im popyt w kraju A na dobra eksportowane przez kraj B jest większy niż popyt w kraju B na towary eksportowane przez państwo A, tym korzyści kraju A są mniejsze aniżeli kraju B.

Czy istnieje jakieś uzupełnienie popytowej teorii podobieństwa preferencji? Tak, bowiem jest nim teoria różnicowania produktów na rynku międzynarodowym. Ważnym czynnikiem, który objaśnia postępujący wzrost udziału państw wysoko rozwiniętych w handlu międzynarodowym jest różnicowanie się popytu na dobra przemysłowe towarzyszące rozwojowi gospodarczemu. Występuje też następująca zasada: im poziom ten jest wyższy, tym dywersyfikacja popytu jest większa.[13]

 

2.5.8. Teoria handlu wewnątrzgałęziowego

 

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego stara się wyjaśnić, dlaczego klasyczna wymiana dóbr gotowych wytwarzanych poprzez różne gałęzie (np. pszenica – rolnictwo i sukno – przemysł) zastępowana jest przez tę samą gałąź (np. elementy komputera). W handlu między państwami wysoko uprzemysłowionymi, chociażby w ramach UE, handel wewnątrzgałęziowy stanowi aż 60 – 70 % całości handlu.

 

2.5.9. Krótkie podsumowanie

 

Podsumowując, pośród współczesnych nam teorii handlu międzynarodowego do dziś dnia nie pojawiły się rozwiązania na miarę teorii klasycznej lub neoklasycznej. Każda z koncepcji proponuje inne rozwiązania w mniejszym lub większym stopniu podobne do siebie, jak i różne. Ciężko jest jednak określić, która z teorii współczesnego handlu międzynarodowego jest najbardziej efektywna gdyby ją przełożyć na język praktyki. Wszystkie bowiem mają swoje plusy, jak i minusy. Nie da się więc jednoznacznie wskazać  na najwłaściwszą z teorii.

 

2.6. Międzynarodowy handel towarami a dochód narodowy

 

2.6.1. Pojęcie dochodu z handlu zagranicznego

 

Mikroekonomiczne ujęcie korzyści z handlu międzynarodowego. O wielkości i strukturze handlu zagranicznego decydują wyłącznie producenci, eksporterzy i importerzy, którzy kierują się określonymi kryteriami początkowo wypracowanymi przez teorię kosztów absolutnych (A. Smitha) i względnych (D. Ricardo), a kolejno przez inne doktryny.

Makroekonomiczne ujęcie korzyści z handlu międzynarodowego określić należy poprzez pryzmat gospodarki rozumianej jako całość.

Ważne w tym miejscu jest także przypomnienie elementarnych wiadomości na temat dochodu narodowego. Tak więc dochód narodowy może zostać określony zarówno w formie brutto (z amortyzacją) i wówczas określony jest jako PNB (produkt narodowy brutto), bądź gdy występuje bez amortyzacji, czyli jako PNN (produkt narodowy netto). Czym jest amortyzacja? Jest to inaczej fizyczne lub ekonomiczne zużycie trwałego majątku / kapitału.

 

 

2.6.2. Metody zwiększania dochodu handlu zagranicznego

 

Należy już na początku postawić pytanie – w jaki sposób można ogólnie rozróżnić dwa podstawowe sposoby zwiększania dochodu narodowego z tytułu handlu zagranicznego? Metody są następujące: 1) poprawa efektywności gospodarowania oraz 2) szybszy wzrost importu niż eksportu.

W gospodarce o charakterze otwartym wielkość dochodu narodowego uzależniona jest od salda handlu zagranicznego. Jeżeli bowiem wynosi ono zero, wówczas DN (dochód narodowy) podzielony jest taki sam jak wytworzony. Z kolei jeśli saldo, o którym mowa jest dodatnie, tzn. eksport jest większy od importu, to DN do podziału jest mniejszy od DN wytworzonego. Natomiast w przypadku, gdy saldo jest ujemne, tzn. eksport jest mniejszy od importu, wtedy DN do podziału pomiędzy konsumentów, inwestorów i sektor budżetowy jest większy niż byłby w warunkach gospodarki zamkniętej, ale przy założeniu, że handel zagraniczny nie wpływa na wzrost DN przez poprawę efektywności gospodarowania.

Jeśli państwo ma większy eksport niż import, oznacza to wówczas, iż pomniejsza ono swoją teraźniejszą konsumpcję na rzecz przyszłej konsumpcji, wtedy mówi się o tym, że dany kraj ma nadwyżkę w obrotach z zagranicą. Na czym to polega? Chodzi o to, że kraj udostępnia zagranicy część swojego DN, na kredyt. W przyszłości otrzyma nie tylko zwrot tegoż kredytu, ale też nadwyżkę wynikającą z jego oprocentowania. Saldo dodatnie jest tym samym zagraniczną lokatą części wytworzonego przez dany kraj dochodu narodowego.

Jeśli kraj ma niedobór w obrotach z zagranicą, a więc import większy jest od eksportu, oznacza to, że zwiększa on wytworzony DN o tę nadwyżkę, tj. uzupełnia bieżącą konsumpcję kosztem przyszłej konsumpcji.

Przychód z handlu zagranicznego może być ujęty  za pomocą identycznej formuły. Ilość towarów eksportowanych zależy – przy danej wydajności – od wzrostu zatrudnienia, a przy stałym zatrudnieniu od wzrostu wydajności pracy. Obowiązuje także zasada, im ilość dóbr importowanych jest większa, niż byłaby możliwa do wytworzenia w warunkach produkcji zastępującej import, tym dochód z importu jest większy, i odwrotnie.

W gospodarce otwartej zachodzą więc następujące równania:

Należy w kontekście tego rozdziału przedstawić poszczególne metody ujęcia dochodu narodowego z handlu zagranicznego:

1)      Dochód w ujęciu absolutnym (nawiązanie do teorii Adama Smitha). W eksporcie wielkość dochodu z wymiany międzynarodowej jest różnicą pomiędzy wartością dewizową towarów eksportowanych przez dany kraj, przeliczoną za pomocą kursu waluty na wartość krajową, a ich wartością krajową:

                                                

 

 

W imporcie zaś wielkość z dochodu z wymiany międzynarodowej jest różnicą pomiędzy wartością krajową towarów zastępujących import a wartością dewizową towarów importowanych przez dany kraj, przeliczoną za pomocą kursu waluty na wartość krajową:

                                              

2)      Dochód w ujęciu komparatywnym – główna uwaga koncentruje się nie na oddzielnym określeniu korzyści w eksporcie i imporcie, lecz na ujęciu łącznym. Wartość dochodu z handlu zagranicznego w ujęciu komparatywnym określa formuła:

Właściwie opłaca się efektywnie rozwijać handel międzynarodowy, ponieważ pozwala to na osiągnięcie pożądanego wzrostu DN w warunkach gospodarki otwartej przy mniejszym wolumenie eksportu bądź większym wolumenie importu.

 

2.7.  Handel wewnątrzgałęziowy a międzygałęziowy

 

Na samym początku rozważania tejże problematyki należy postawić zasadnicze pytanie, kiedy w literaturze ekonomicznej zaistniało pojęcie „handel wewnątrzgałęziowy”? Należy odnieść się do badań teoretyczno – empirycznych H. Grubela i P. Lloyda.[15]

Tak jak mówi definicja, handel wewnątrzgałęziowy (IIT) jest odzwierciedleniem jednoczesnego eksportu i importu pochodzących z tej samej gałęzi produkcji. Jeżeli wyroby, które są przedmiotem handlowej wymiany pomiędzy państwami, wykazują wysoki stopień substytucyjności względem siebie, a więc pochodzą z tej samej gałęzi, to wtedy można mówić o handlu wewnątrzgałęziowym (z ang. two way trade).

Natomiast w przypadku handlu produktami o braku lub niskim stopniu substytucyjności, wówczas mówimy o handlu międzygałęziowym (z ang. one way trade); przedmiotem wymiany są dobra pochodzące z różnych gałęzi produkcji.[16]

 

2.7.1. Metodologia pomiaru handlu wewnątrzgałęziowego (IIT)

 

Należy przedstawić matematyczne równanie absolutnej wartości handlu wewnątrzgałęziowego produktami i-tej gałęzi za pomocą formuły wyżej wspomnianych – Grubela – Lloyda w takiej oto postaci: 

                                              

 

Co wynika z powyższego działania? Absolutna wielkość handlu wewnątrz-gałęziowego jest różnicą pomiędzy całkowitym handlem i-tej gałęzi

a handlem międzygałęziowym z udziałem produktów i-tej gałęzi. Handel międzygałęziowy natomiast określa moduł różnicy eksportu i importu i-tej gałęzi  

Przedstawić jednak to należy na przykładzie: Za eksport komputerów wartości 100 $ można uzyskać równowartość z importu, czyli 100 $. Gdyby jednak przyjąć,  iż komputer kosztuje 1 $, znaczy to, że 100 krajowych komputerów wymieniliśmy na 100 komputerów pochodzenia zagranicznego. Z danych importu wynika, iż sprowadziliśmy  nie 100, lecz 120 komputerów. Za dodatkowe 20 komputerów (20$) musimy zapłacić towarem pochodzącym z innej gałęzi, np. koszulami. Oznacza to, że 20 $ z całego handlu wyrobami i-tej gałęzi (220$) są przedmiotem handlu międzygałęziowego (wymiana  na koszule), zaś reszta (220 – 20 = 200$) stanowi wartość handlu wewnątrzgałęziowego (100 komputerów z importu opłacono 100 krajowych komputerów, czyli wyrobami tej samej gałęzi).[17] Najlepiej przykład ten ilustruje wykres (załącznik nr 2).

 

 

 

Rozdział III.  Międzynarodowy handel usługami

 

3.1.  Pojęcie i specyfika międzynarodowego handlu usługami

 

3.1.1.  Definicja i cechy usługi

 

Definicja i cechy usługi. Usługi – pierwsze próby zdefiniowania pojawiły się w połowie XX wieku na bazie tworzenia teorii tworzenia dochodu narodowego przez trzy sektory – rolnictwa, przemysłu i innych działalności. Do tego ostatniego właśnie zaliczono usługi. Jakie są cechy charakterystyczne usług? Są nimi: 1) niematerialność; 2) nierozdzielność; 3) niejednolitość; 4) nietrwałość.[18] Należy teraz pokrótce wyjaśnić każdą z powyższych cech. I tak też, kolejno niematerialność – gdyż usługi nie można dotknąć, ani jako takiej zobaczyć, ujrzeć można dopiero efekt działalności usługowej; niejednolitość – nie są wszystkie one standardowe, bowiem każda usługa, zakwalifikowana do tej samej grupy, jest inna, ponieważ indywidualne potrzeby ludzkie tego wymagają; nierozdzielność – świadczenie i konsumpcja usług odbywają się w tym samym czasie; nietrwałość – dotyczy samego świadczenia usługi, a nie jej efektów.

 

3.1.2.  Ogólna typologia usług

 

Generalna klasyfikacja usług. W literaturze ekonomicznej funkcjonuje bardzo wiele podziałów usług. Według typologii przedmiotowej dzielone one są na: 1) materialne, np. szewskie, krawieckie, budowlane 2) niematerialne, np. bankowe, turystyczne, czy socjalne. Z kolei wg. klasyfikacji podmiotowej dzielą się usługi na: 1) rządowe, np. misje pokojowe wojsk 2) komunalne, np. drogowe 3) prywatne, np. teleinformatyczne.

Po ogólnym zdefiniowaniu i sklasyfikowaniu usług, należy postawić zasadnicze dla tematu pytanie, mianowicie czy istnieje podział usług z punktu widzenia handlu międzynarodowego? Tak, istnieje, a nawet co więcej ich ewidencja prowadzona jest w statystykach międzynarodowych i swym zasięgiem obejmuje usługi transportowe, turystyczne, bankowe, telekomunikacyjne, itp., oraz usługi niesamodzielne, które z kolei nie są ewidencjonowane w statystykach międzynarodowych, a ich eksport jest efektem przepływu siły roboczej, kapitału, wiedzy technicznej, a także transferów i transakcji rządowych.[19]

 

3.1.3. Rodzaje międzynarodowego handlu usługami

 

Kluczowe jest, by wymienić i opisać w tym miejscu cztery rodzaje międzynarodowego handlu usługami. Biorąc pod uwagę i przyjmując za podstawę, kryterium kraju producenta i kraju konsumenta, wyróżniamy: 1) usługi przepływające pomiędzy państwem A (producentem) a państwem B (konsumentem) w podobny sposób do towarów  (dotyczy to np. usług telekomunikacyjnych, ubezpieczeniowych, czy konsultingowych). Dzieje się tutaj tak, iż ani producenci usług, ani ich odbiorcy nie opuszczają swych krajów.

2) usługi wytwarzane w kraju A na potrzeby przybyłych do tego kraju konsumentów z kraju B (dotyczy to, m.in. usług świadczonych na rzecz zagranicznych turystów, usług edukacyjnych na rzecz studentów z zagranicy). 3) usługi czasowo produkowane w państwie B przez kraj A na potrzeby konsumentów z państwa B. Tu akurat jest niezbędny przepływ ludzi z państwa A do B produkujących i świadczących usługi (dotyczy to, np. usług budowlanych, czy artystycznych). 4) usługi wytwarzane trwale w kraju B przez państwo A na potrzeby konsumentów z kraju B, oparte na bezpośrednich inwestycjach zagranicznych. Niezbędny jest nie tylko przepływ ludzi, ale i kapitału.

Co jednak z tego wynika? Przynosi wszystko to poczucie stabilności i długookresowej odpowiedzialności za świadczone usługi (np. bankowe, czy marketingowe).[20]

 

3.2. Struktura i rozmiary międzynarodowego handlu usługami

 

3.2.1. Rola usług w tworzeniu PKB i ich ogólny udział w handlu międzynarodowym

 

We współczesnych czasach usługi stanowią decydującą rolę w tworzeniu PKB. W państwach dobrze uprzemysłowionych udział usług w tworzeniu PKB dochodzi do 2/3 całości, a w krajach słabo rozwiniętych, wynosi zaledwie 40 %, choć co prawda udział ten stale rośnie.

Udział usług w handlu międzynarodowym jest dosyć skromny. Pod koniec lat 70 – XX wieku niecałe 5 % usług było eksportowane za granicę. Na przełomie XX i XXI wieku udział ten zwiększył się prawie o 50 % osiągając niespełna 10 %. Z kolei udział usług w międzynarodowym handlu towarami i usługami pod koniec lat 70 – XX wieku stanowił 10 %, a już na przełomie stuleci XX i XXI podwoił się, sięgając 20 %. Z analizy wynika, iż w ostatnich kilku dekadach dynamika handlu międzynarodowego usługami wyraźnie wzrosła, co może wynikać (i tak też zresztą najprawdopodobniej jest) z faktu postępującej i nasilającej się globalizacji.  Jeżeli proporcje te zostaną utrzymane, to około 2020 roku połowę międzynarodowego handlu towarami i usługami stanowić będą usługi.[21]              

 

3.2.2. Główni eksporterzy i importerzy w globalnym handlu usługami

 

Głównymi eksporterami usług na świecie są kraje wysoko uprzemysłowione. Przypada na nie 75 % światowego eksportu usług. W imporcie na kraje te przypada 70 % światowego importu usług. Pozostałą część usług eksportują i importują kraje transformujące swe gospodarki.[22]

Do największych światowych eksporterów usług (pierwsza 10 państw) zaliczyć należy: Stany Zjednoczone (14,2%), Wielka Brytania (7,2%), Niemcy (6,5%), Francja (4,2%), Chiny (3.9%), Japonia (3,8%), Hiszpania (3,7%), Włochy (3,0%), Irlandia (2,9%), Holandia (2,8%).

Z kolei w grupie największych globalnych importerów (pierwsza 10 państw) znajdują się: Stany Zjednoczone (10,6%), Niemcy (8,2%), Wielka Brytania (5,1%), Chiny (5,1%), Japonia (4,7%), Francja (4,0%), Włochy (3,6%), Irlandia (3,3%), Holandia (2,8%), Hiszpania (2,8%).

Są to dane przedstawione przez Światową Organizację Handlu dla roku 2009.[23]

 

3.2.3. Przedmiotowy system handlu usługami

 

Struktura przedmiotowa handlu usługami. Ponad połowę oficjalnego handlu usługami stanowią usługi transportowe i turystyczne, aczkolwiek udział ten maleje, co oznacza, że inne rodzaje usług zwiększają swój potencjał w tym handlu.

 

3.3. Czynniki determinujące międzynarodowy handel usługami

 

Międzynarodowy handel usługami determinują trzy grupy czynników: 1) prawne 2) ekonomiczno – społeczne 3) techniczne.

Czynniki prawne przybierają formę barier w dostępie do rynku krajowego. Można je podzielić na trzy typy utrudnień: 1) w przepływie usług przez granicę 2) w przemieszczaniu się osób (producentów lub konsumentów usług) przez granicę 3) w zakładaniu przedsiębiorstw (filii) świadczących usługi. Do tych pierwszych zaliczamy głównie bariery pozataryfowe ( w tym kontyngenty ilościowe) ograniczające liczbę transakcji usługowych, a więc nie dopuszczające konkurencji zagranicznych producentów usług ponad z góry określone limity. Można też zaliczyć bariery taryfowe i parataryfowe. W drugim przypadku natomiast barierami są ograniczenia wizowe, trudności w uzyskaniu pozwoleń na pobyt dla zagranicznych producentów usług, a także pozwolić na pracę. W trzecim przypadku z kolei do utrudnień należą: całkowity lub częściowy zakaz tego typu działalności i ograniczenia geograficznego rozmieszczenia zagranicznych przedsiębiorstw, itp.

 

3.4. Tendencje do liberalizacji międzynarodowego handlu usługami

 

Liberalizacja międzynarodowego handlu usługami została rozpoczęta prawie 40 lat później niż liberalizacja handlu towarami. Dopiero w 1986 roku po raz pierwszy oficjalnie włączono ją do programu negocjacji w ramach tzw. Rundy Urugwajskiej Układu Ogólnego w sprawie Taryf i Handlu. Jakie były przyczyny tak późnego włączenia usług w liberalizację handlu międzynarodowego? Było ich kilka: 1) niewielki udział usług w handlu międzynarodowym towarami i usługami 2) podporządkowanie sektora usług regulacjom prawie wyłącznie krajowym, a nie międzynarodowym 3) wprowadzeniu problematyki liberalizacji usług na forum międzynarodowe sprzeciwiały się przez wiele lat kraje słabo rozwinięte, chroniąc w ten sposób swoje rynki wewnętrzne przed ekspansją producentów usług z krajów wysoko uprzemysłowionych.

Dopiero w latach 80 – XX wieku, gdy wraz ze zmianą doktryny polityki ekonomicznej (z keynesowskiej na neoliberalną) produkcja i handel usługami zaczęły się prywatyzować i demonopolizować, a jednocześnie wzrosło znaczenie innych niżeli przepływ usług przez granicę form ich świadczenia, pojawiła się potrzeba liberalizacji międzynarodowego handlu usługami.

Negocjacje usługowe w ramach Rundy Urugwajskiej GATT napotkały różne przeszkody: 1) brak danych statystycznych dotyczących międzynarodowego handlu usługami 2) brak jasno sformułowanych reguł międzynarodowego handlu usługami 3) niezaakceptowanie przez większość uczestników negocjacji zakresu usług, który miałby podlegać liberalizacji 4) nieprzystosowanie Układu Ogólnego w sprawie Taryf i Handlu (GATT – General Agreement  on Tariffs and Trade) do negocjacji w sprawie liberalizacji międzynarodowego handlu usługami.

GATS (Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami) zinstytucjonalizował negocjacje w sprawie liberalizacji międzynarodowego handlu usługami. Sprecyzował obowiązki krajów członkowskich, zewidencjonował bariery międzynarodowego handlu usługami i sposoby jego liberalizacji. Efektem dotychczasowych negocjacji w ramach GATS jest przede wszystkim zdefiniowanie międzynarodowego handlu usługami, uwzględniające cztery kryteria tego handlu wyżej wymienione.

 

 

 

Rozdział IV.  Międzynarodowe przepływy technologii (handel technologią)

 

4.1. Podstawowe pojęcia

 

Pojęcie międzynarodowego handlu technologiami oznacza przekazywanie wiedzy technicznej przez jedne kraje innym państwom. Nieodpłatne przekazywanie wiedzy technicznej ma formę pomocy technicznej udzielanej przez pewne państwa innym krajom, przeważnie słabo rozwiniętym technicznie i przemysłowo. Natomiast odpłatne przekazywanie wiedzy technicznej ma charakter komercyjny, a więc przynosi przychody krajom przekazującym wiedzę i obciąża wydatkami kraje uzyskujące dostęp do tej wiedzy.

Pojęcie wiedzy technicznej obejmuje wiedzę ogólną (sensu largo) oraz wiedzę konkretną (sensu stricto). W wąskim znaczeniu jest to wiedza techniczna i umiejętności jej stosowania przy produkcji określonych wyrobów. Przepływ ten odbywa się w trzech formach: 1) handlowej; 2) produkcyjnej; 3) licencyjnej. Z kolei w sensie szerszego znaczenia obejmuje dorobek naukowy powstały w trakcie badań podstawowych i stosowanych oraz doświadczeń w toku procesów produkcyjnych. Przekaz tej wiedzy odbywa się w następujący sposób poprzez: 1) kongresy naukowe organizowane raz na kilka lat; 2) konferencje międzynarodowe; 3) seminaria naukowe; 4) książki; 5) czasopisma fachowe; 6) Internet. Wiedza dostępna dla każdego, kto chce się z nią zapoznać.

Odnosząc się do tematu pracy, należałoby skupić się wyłącznie na handlowych formach przekazu wiedzy technicznej. Najprostszą formą jest eksport – import towarów przemysłowych konsumpcyjnych reprezentujących przodujący poziom konstrukcyjny i technologiczny (np. samochody, sprzęt elektroniczny). Drugą formą jest także przepływ specjalistów, obejmujący szczególnie emigrację uczonych różnych specjalności, generalnie z Europy do USA. Zjawisko to nosi nazwę „brain drain” (drenaż mózgów).

 

Rozdział V.  Narzędzia polityki handlowej wpływające na handel międzynarodowy

 

5.1. Zasadniczy podział

 

Narzędzia polityki handlowej realizowanej przez państwa w sferze zagranicznej polityki gospodarczej (handlu zagranicznego), można podzielić na trzy zasadnicze grupy, które będą po kolei rozważane w dalszej części tego rozdziału, mianowicie: 1) środki taryfowe; 2) środki parataryfowe (tj. paracelne); 3) środki pozataryfowe.

 

5.2. Środki taryfowe

 

Środkiem taryfowym jest cło. Jest to opłata pobierana przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów w momencie przekraczania granicy celnej, czyli jest to pewien rodzaj podatku zwiększającego cenę towaru i obniżającego jego konkurencję na rynku wewnętrznym.[24] Cło pełni trzy zasadnicze funkcje ekonomiczne: 1) fiskalną 2) ochronną 3) ochrony bilansu płatniczego.

W zależności od kryterium jakie się przyjmuje, wyróżnia się kilka typów ceł: 1) ze względu na kierunek przepływu towarów dzielimy je na: a) importowe b) eksportowe  c) tranzytowe (faktycznie już nie funkcjonujące). 2) ze względu na podstawę wymiaru cła:

a) ad valorem (od wartości) – obliczane w % od wartości towarów b) ad spetiem (specyficzne, ilościowe) – ustalane w jednostkach pieniężnych w odniesieniu do jednostek miary (np. 5 PLN od tony cukru) c) mieszane (kombinowane) – połączenie ceł ad valorem i ad spetiem (np. cło na przywożoną odzież wynosi 1 PLN od 1 kg, a dodatkowo 10 % od wartości) d) alternatywne (np. 20 % od wartości, lecz nie mniej niż 500 USD od sztuki importowanego samochodu). 3) ze względu na znaczenie gospodarcze i motywy wprowadzania: a) prohibicyjne b) preferencyjne c) protekcyjne (ochronne) d) bojowe e) retorsyjne f) fiskalne g) antydumpingowe (wyrównawcze). 4) z punktu widzenia charakteru zagranicznej polityki ekonomicznej: a) autonomiczne b) umowne 5) ze względu na posiadanie (lub nie) przez państwa klauzuli największego uprzywilejowania (KNU):

a) minimalne – w odniesieniu do krajów, które otrzymały KNU b) maksymalne – w handlu z krajami, które nie uzyskały KNU.

 

5.3.  Środki nietaryfowe, czyli para- i pozataryfowe

 

Do środków parataryfowych (paracelnych) zalicza się: 1) opłaty wyrównawcze 2) opłaty fiskalne i specjalne 3) podatki wewnętrzne 4) podatek graniczny 5) podatki konsumpcyjne (akcyzy) 6) subsydia (subwencje, dotacje) 7) procedury antydumpingowe 8) depozyty importowe 9) arbitralne podwyższenie wartości celnej 10) kontyngenty taryfowe (celne).

Natomiast do środków pozataryfowych, zalicza się: 1) ograniczenia ilościowe (kwoty, kontyngenty nietaryfowe w postaci ilościowej jako kontyngent ilościowy oraz wartościowej jako kontyngent wartościowy) 2) koncesje i licencje importowe 3) dobrowolne ograniczenia eksportu (VER) 4) ograniczenia dewizowe 5) normy techniczne i sanitarne 6) zakupy rządowe 7) mechanizm kursów walutowych 8) wymóg składnika krajowego 9) reguły pochodzenia.

 

 

 

 

Rozdział VI. Ceny międzynarodowe

 

6.1. Pojęcie i funkcje cen światowych

 

 

Pojęć, jak i funkcji związanych z szeroką problematyką cen międzynarodowych jest bardzo wiele, jednakże należałoby się skupić na tych najważniejszych, zasługujących na szczególną uwagę.

 

6.1.1. Definicja

 

Cena  - wyrażona w pieniądzu wartość określonego towaru lub usługi, wartość waluty zagranicznej (tj. kurs walutowy) lub określonego czynnika produkcji (pracy, kapitału, wiedzy technicznej itd.).

 

6.1.2. Metody kształtowania się cen

 

W jaki sposób powstają ceny? Są trzy zasadnicze metody: 1) w wyniku zderzenia się popytu z odpowiednią podażą 2) w rezultacie kształtowania się cen w warunkach nadwyżki podaży nad popytem 3)  w wyniku kształtowania się cen w warunkach nadwyżki popytu nad podażą, ale cena skupia się zawsze wokół odpowiedniej wartości.

 

 

6.1.3. Rodzaje cen

 

Wyróżnić należy następujące typy cen: 1) absolutne 2) względne (porównawcze/komparatywne) – są to tzw. wewnętrzne ceny relatywne, których kształtowanie się jest jedną z głównych przesłanek rozwoju handlu międzynarodowego i międzynarodowej migracji czynników produkcji.

Skoro mowa jest o handlu międzynarodowym, to należy zadać pytanie: jakie ceny kształtują się na rynku międzynarodowym? Są to ceny: ceny towarów, usług, czynników produkcji i walut  w stosunkach między krajami wyodrębnionymi granicami politycznymi, granicami ekonomicznymi, stosującymi różne waluty itd.

Nie wszystkie towary, usługi czy rodzaje wiedzy technicznej są przedmiotem handlu międzynarodowego i dlatego nie można mówić o kształtowaniu się ich ceny międzynarodowej (np. budynków czy zakładów użyteczności publicznej). Nie będąc przedmiotem wymiany międzynarodowej, nie mają one ani wartości międzynarodowej, ani ceny międzynarodowej. Te towary i usługi określa się mianem  non-tradables.

 

6.1.4. Funkcje cen globalnych

 

Funkcje cen światowych są następujące: 1) informacyjna – informowanie producenta czy dostawcy o sile zapotrzebowania odbiorcy (krajowego czy zagranicznego konsumenta, inwestora lub producenta) na określony towar, usługę, czynnik produkcji lub walutę zagraniczną; 2) dystrybucyjna – przez ceny towarów, usług i czynników produkcji dokonuje się w każdym kraju podziału dochodu narodowego; 3) agregacyjna – cena pełni tą funkcję tylko wtedy, kiedy jest to cena ukształtowana w warunkach normalnie funkcjonujących rynków towarów, usług i czynników produkcji. Tylko wtedy można ją potraktować jako rozsądną normę oceniającą i umożliwiającą agregację (np. składników dochodu narodowego, produkcji przemysłowej).

 

6.2. Istota i rodzaje terms of trade

 

6.2.1. Ogólne pojęcie i typy

 

Terms of trade (TOT) – to relatywne ceny dóbr eksportowanych do importowanych   (w danym państwie), określane warunkami wymiany międzynarodowej. TOT może być cenowe (nominalne) lub ilościowe (realne). Wskaźnik ten pokazuje zmiany siły nabywczej eksportu w stosunku do importu poszczególnych krajów.

Zmiany tego wskaźnika przedstawiają kształtowanie się korzyści krajów prowadzących wymianę. Poprawa TOT następuje, gdy ceny dóbr eksportowanych w okresie danego roku rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych . Oznacza to, że dane państwo zapłaci mniej za produkty importowane, innymi słowy musi mniej ‘wyeksportować’ aby zrównoważyć bilans handlowy. Jeżeli sytuacja jest odwrotna - relacja jest odwrotna - za eksport można kupić mniej.

Na kształtowanie się wskaźnika terms of trade decydujący wpływ mają ceny na rynkach światowych.

W opracowaniach statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego wykorzystuje się poniższy wzór:[25]

TT = le / li

 

gdzie: TT = wskaźnik "terms of trade"

           Ie = wskaźnik cen eksportu

           Ii = wskaźnik cen importu

 

 

6.2.2. Cenowe terms of trade

 

Jest to innymi słowy stosunek zmian cen dewizowych w eksporcie do zmiany cen dewizowych w imporcie, który może być określany zarówno przy stałej jak i zmiennej strukturze rzeczowej handlu międzynarodowego.

 

1. Przy stałej strukturze handlu międzynarodowego:

                                           

2. Przy zmiennej strukturze handlu międzynarodowego: 

                                             

 

Jeżeli któryś z powyższych wskaźników jest większy od 1 - oznacza to, że zmiany cen dewizowych w handlu międzynarodowym działają pozytywnie na bilans towarów i usług. Tym samym oddziaływają również pozytywnie na dochód narodowy. Cenowe TOT mniejsze od 1 - przynosi odwrotne efekty.[26]

 

6.2.3. Czynnikowe terms of trade

 

Czynnikowe TOT może być również ustalane przy zmiennej jak i stałej strukturze rzeczowej handlu międzynarodowego.

 

1. Przy stałej strukturze handlu międzynarodowego:

                                         

2. Przy zmiennej strukturze handlu międzynarodowego:

 

   

Podobnie jak przy cenowych TOT - wskaźnik większy od 1 oznacza pozytywne efekty, natomiast mniejszy od 1 - negatywne.[27]

 

 

 

Zakończenie

 

Handel międzynarodowy jest jedną z ciekawszych dziedzin współczesnych nauk ekonomicznych. Wiedza z tego zakresu jest niezbędna do wielu analiz w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych. Dzięki znajomości tematu możliwe jest coraz to lepsze udoskonalanie wymiany międzynarodowej w oparciu o zasady racjonalności. Jak wiadomo, handel międzynarodowy jest bardzo szerokim działem ekonomii, dlatego powyżej została przedstawiona jedynie analiza najważniejszych zagadnień wymiany handlowej doby nam współczesnej.

Z powyższego opracowania można wyciągnąć wiele interesujących wniosków:

1. Handel międzynarodowy jest mechanizmem złożonym, którego nie można, a nawet nie da się przedstawić bez ujęcia go w węższym zakresie, odnoszącym się do istoty handlu zagranicznego.

2. We współczesnym handlu międzynarodowym coraz większe znaczenie zyskują usługi, których uniwersalizacja i popularyzacja staje się możliwa m.in. dzięki postępowi naukowo - technicznemu oraz integracji regionalnej państw w różnych zakątkach świata.

3. Od wielu lat, obserwuje się w skali globalnej wzrost tendencji liberalnych w ekonomii. Jednakże w wyniku kryzysu gospodarczego jaki nastąpił w ciągu minionych kilku lat (i w prawdzie jeszcze nie ustąpił całkowicie), następuje w wielu państwach zwrot ku protekcjonizmowi ekonomicznemu, co oczywiście również odbija się szerokim echem na istotę współczesnego handlu międzynarodowego.

4. Dochód danego państwa jest współcześnie w ogromnym stopniu uzależniony od tego, w jakim stopniu „otwiera się ono na świat”, tzn. czy prowadzi aktywną wymianę handlową z innymi krajami, czy też może jest bierne w tej dziedzinie? Handel bowiem, jak zostało to wcześniej zanalizowane w rozdziałach II i III, ma decydujący wpływ na wielkość PKB i dochodu narodowego w ogóle.

5. Wreszcie przepływ technologii jest współcześnie czymś już dość popularnym, jednakże jeszcze do całkiem niedawna nie było to tak powszechne jak dziś. W obecnych czasach eksport i import technologii jest czymś, co szybko zyskuje na znaczeniu. Jest to rzecz niezbędna przede wszystkim dla krajów słabo rozwiniętych, które tak jak głodny człowiek potrzebuje pokarmu, tak też one łakną czegoś co pomoże im się rozwijać, tj. innowacyjności.

6. W mechanizmie handlu międzynarodowego ważną rolę odgrywa polityka handlowa poszczególnych państw, a może już nie tyle państw, co wspólnot integracyjnych. Cła i inne narzędzia polityki handlowej są ważne z punktu widzenia handlu, lecz wewnątrz ugrupowań integracyjnych, (np. UE) zostają zniesione lub po prostu ograniczone. Oczywiście dotyczy to krajów będących w unii celnej. W stosunkach z państwami trzecimi, nadal stosuje się narzędzia polityki handlowej, z tym, że już nie według wytycznych krajowych, lecz ogólnowspólnotowych., m.in. wspólne taryfy celne.

7. Ceny międzynarodowe są nierozłącznym elementem, który od wieków towarzyszy handlowi. Bez nich, nie można sobie wyobrazić samej istoty handlu. Oczywiście metody kształtowania się cen, zmieniały się w różnych czasach wielokrotnie, ale ich idea, co swobodnie można ująć, jest wciąż ta sama.

Tak więc handel między państwami istniał praktycznie od zawsze. Kontakty handlowe pomiędzy poszczególnymi krajami muszą funkcjonować, bowiem to ma decydujący wpływ nie tylko na rozwój rodzimej gospodarki, ale w ogóle na progres cywilizacyjny społeczeństw.

Jedne kraje mają dobro A, a drugie dobro B, a jeszcze inne dobro C. Dlatego wymiana musi zachodzić i dlatego cały mechanizm handlu międzynarodowego jest niezbędny. Co prawda, różne sytuacje, zarówno polityczne, jak i ekonomiczne nie są bez znaczenia dla tejże dziedziny.

Reasumując, należy stwierdzić definitywnie, że współczesny handel międzynarodowy wciąż podlega licznym modyfikacjom, w celu poprawy i udoskonalenia jego funkcjonowania, ale idea zawsze pozostaje taka sama – służyć rozwojowi państw i zamieszkujących je jednostek.

 

 

 

 

BIBLIOGRAFIA:

 

 

1. Armington P.B., A Theory of Demand for Products Distinguished by Place of Production, “IMF Staff Papers” 1969, Vol. 16.

 

2. Białecki K., Dorosz A., Januszkiewicz W., Słownik Handlu Zagranicznego, PWE, Warszawa 1986.

 

3. Bożyk P., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008.

 

4. Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne, PWE, Warszawa 2002.

 

5. Grubel H., Intra – Industry Specialisation and the Pattern of Trade, “Canadian Journal of Economics and Political Science”, 1967, t. 33.

 

6. Guzek M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Zarys teorii i polityki handlowej, PWE, Warszawa 2006.

 

7. Haberler G., A Survey of International Trade Theory, Princeton University Press, Princeton 1955.

 

8. Harrod R.F., International Economics, James Nisbet and Cambridge University Press, London 1933; R. F. Harrod, Policy Against Inflation, Macmillan and Co. Ltd, London 1958.

 

9. Keynes J.M., Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, PWN, Warszawa 1956.

 

10. Kravis J.B., Availability and other Influences on the Commodity Composition of Trade, “Journal of Political Economy” 1956, Vol. 64, Nr 2.

 

11. Kuźniar A., Długofalowe tendencje wzrostu usług w handlu międzynarodowym, SGH, Warszawa 2005.

 

12. "Leksykon marketingu" pod red. J.Altkorna i T.Kramera, autor hasła A.Szromnik, PWE, Warszawa 1998.

 

13. Misala J., Integracja ekonomiczna, PWE, Warszawa 2003.

 

14. Pluciński E.M., Ekonomia gospodarki otwartej, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2004.

 

15. Rymarczyk J., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006.

 

16. Samson G.P., Snake P.H., Identifying the Issues in Trade in Services, „The World Economy” 1985, Vol. 8, No. 2.

 

17. Samuelson P.A., Nordhaus W.D., Ekonomia 2, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1996.

 

18. Viner J., Studies in the Theory of International Trade, Harper and Brothers Publishers, New York 1937.

 

19. http://handelue.pl/?id=233

 

20. http://www.wto.org/english/news_e/pres10_e/pr598_e.htm

 

 

 

 

Załącznik nr 1

 

 

 

 

Załącznik nr 2

 

---

[1] P. A. Samuelson, W. D. Nordhaus, Ekonomia 2, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 411.

[2]  "Leksykon marketingu" pod red. J.Altkorna i T.Kramera, autor hasła A.Szromnik, PWE, Warszawa 1998,

    s. 184.           

[3]  K. Białecki, A. Dorosz, W. Januszkiewicz, Słownik Handlu Zagranicznego, PWE, Warszawa 1986, s. 97.

[4]  Ibidem, s. 97.

[5]  http://handelue.pl/?id=233

[6]  J. Misala, Integracja ekonomiczna, PWE, Warszawa 2003, s. 23.

[7] P. Bożyk, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008,

 s. 39.

[8] J. Viner, Studies in the Theory of International Trade, Harper and Brothers Publishers, New York 1937.

[9] G. Haberler, A Survey of International Trade Theory, Princeton University Press, Princeton 1955.

[10] J. M. Keynes, Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, PWN, Warszawa 1956.

[11] R. F. Harrod, International Economics, James Nisbet and Cambridge University Press, London 1933;

    R. F. Harrod, Policy Against Inflation, Macmillan and Co. Ltd, London 1958.                                   

[12] J. B. Kravis, Availability and other Influences on the Commodity Composition of Trade, “Journal of Political

    Economy” 1956, Vol. 64, Nr 2.

[13] P. B. Armington, A Theory of Demand for Products Distinguished by Place of Production, “IMF Staff Papers”

    1969, Vol. 16.

             

[14] P. Bożyk, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, 

    s. 68–69 oraz 72–74.

   

[15] H. Grubel, Intra – Industry Specialisation and the Pattern of Trade, “Canadian Journal of Economics and

    Political Science”, 1967, t. 33.

[16] E.M. Pluciński, Ekonomia gospodarki otwartej, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2004, s. 47.

[17] Ibidem, s. 53.

[18] A. Kuźniar, Długofalowe tendencje wzrostu usług w handlu międzynarodowym, SGH, Warszawa 2005,

    s. 8-16.

 

[19] M. Guzek, Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Zarys teorii i polityki handlowej, PWE, Warszawa 2006,

    s. 128.

[20] G. P. Samson, P. H. Snake, Identifying the Issues in Trade in Services, „The World Economy” 1985, Vol. 8,

    No. 2.

[21] P. Bożyk, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2008, s. 91.

[22] P. Bożyk, op.-cit., s. 94.

[23] http://www.wto.org/english/news_e/pres10_e/pr598_e.htm

[24] J. Rymarczyk, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, s. 84.

[25] http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-60.htm

[26] P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne, PWE, Warszawa 2002, s.127 –129

[27] Ibidem, s. 127 – 129.

Piotr Żak – rocznik 1990, magister stosunków międzynarodowych (Uniwersytet Jagielloński) oraz magister amerykanistyki (Uniwersytet Jagielloński), oba tytuły uzyskane w 2014 roku. Zainteresowania naukowe: historia, dyplomacja, prawo międzynarodowe publiczne oraz teologia. Planowany doktorat w zakresie nauk społecznych, stricte stosunków międzynarodowych. W wolnych chwilach: podróże, fotografia przyrody oraz bieganie i jazda na rowerze. Członek Związku Strzeleckiego „Strzelec” Równość Wolność Niepodległość. Numer ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9145-2816.