ADOPCJANIZM – zróżnicowany zespół poglądów teologicznych głoszących, że Jezus był tylko adoptowanym, a nie naturalnym Synem Bożym
APOKATASTAZA
– końcowa i ostateczna odnowa całego stworzenia poprzez przywrócenie mu
pierwotnej doskonałości i bezgrzeszności lub nawet przewyższenie tego
pierwotnego stanu. Potocznie apokatastaza nazywana jest ideą pustego piekła.
Sobór
konstantynopolitański II potępił w 553 roku pogląd
APOLINARYZM
– twórcą był Apolinary (biskup). Chcąc pogodzić Bóstwo z człowieczeństwem Chrystusa przyjął,
że człowiek posiada dwie dusze – zmysłową i rozumną. Chrystus przyjął ciało i
duszę zmysłową (psyche), nie przyjął natomiast duszy rozumnej (pneuma), która
została zastąpiona przez Bóstwo Chrystusa. Nie jest on więc w pełni
człowiekiem, skoro nie posiada wszystkich atrybutów człowieczeństwa. Pogląd
potępiony przez Sobór Konstantynopolitański I (381 r.)
ARIANIZM
– doktryna teologiczna Ariusza prezbitera Kościoła w Aleksandrii w Egipcie,
odrzucająca dogmat Trójcy Świętej i wpisująca się w nurt antytrynitaryzmu,
powstała w
kontekście sporów o rozumienie chrześcijańskiego monoteizmu. Uznawał
pochodzenie Syna od Boga Ojca na zasadzie stworzenia/zrodzenia. Doktryna uznana
przez Kościół katolicki za herezję
DOKETYZM –
wczesnochrześcijańska doktryna chrystologiczna (powstała w II w.), która
kwestionowała podstawowe dogmaty wiary chrześcijańskiej, czyli wcielenie i
zbawienie ludzkości poprzez mękę, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Od
pierwszego soboru nicejskiego uznawana przez chrześcijaństwo za herezję. Według
doketyzmu Jezus Chrystus był tylko pozornie człowiekiem. Nie miał bowiem
rzeczywistego, fizycznego ciała ludzkiego, ale jedynie eteryczne ciało
niebiańskie. Tym samym pozorne były również jego cierpienia i śmierć na krzyżu.
W niektórych nurtach uważano na przykład, że zamiast Syna Bożego cierpiał
Szymon Cyrenejczyk. Dla podstawowego nurtu chrześcijaństwa doketyzm stanowił
wyraźne zaprzeczenie kanonów wiary i został uznany za herezję. Jako teoria
wywarł kluczowy wpływ na rozwój monofizytyzmu
DONATYZM
– główną ideą ruchu był sprzeciw wobec ponownego włączania do Kościoła
apostatów, którzy zaparli się wiary chrześcijańskiej w wyniku gróźb ze strony
władz cesarstwa. Przywódcy ruchu uznawali, że apostaci utracili sakramenty
chrztu i święceń i nie można już im ich przywrócić
EMANACJONIZM
/ EMANATYZM - proces wyłaniania się (emanacji) z pierwszej zasady
(często utożsamianej z Bogiem) szeregu bytów tworzących całą rzeczywistość
(pogląd Pryscyliana potępiony na Synodzie w Toledo)
GNOSTYCYZM
– przeciwstawienie ducha materii, Boga światu. Zbawienie dla gnozy to
wyzwolenie z ciała i materii
IKONOKLAZM,
OBRAZOBURSTWO – ruch religijny szerzący się w łonie chrześcijaństwa w
VIII–IX wieku w Bizancjum i państwie Franków oraz w Niderlandach w XVI w.,
sprzeciwiający się kultowi obrazów i wizerunków
MACEDONIANIZM
– twierdzono, że Duch Święty nie jest osobą boską, lecz istotą stworzoną przez
Boga, tyle tylko, że doskonalszą od pozostałych - aniołem przewodzącym innym
aniołom
MARCJONIZM
– podobnie jak inni gnostycy, uznawali Jahwe za boga niebędącego bogiem
kochającym, lecz surowym i „sprawiedliwym”, i twierdzili, że jest on jedynie
pomniejszym bogiem Demiurgiem. Uznawali judaizm za „religię tego świata” i nie
uznawali związku chrześcijaństwa z nim. Twierdzili, iż Jezus był wysłannikiem
Najwyższego Boga (Bóg Miłości, Bóg Światła), nie zaś żydowskim Mesjaszem.
Zaprzeczali również narodzeniu Jezusa z Marii
MATERIALIZM
– uznaje duszę za byt materialny, podlegający zniszczeniu
METEMPSYCHOZA
– dusza jest pierwiastkiem życiowym istniejącym w poprzednich ciałach,
począwszy od nieożywionych, a na człowieku skończywszy
MONARCHIANIZM –
heterodoksalny nurt doktrynalny, który rozwinął się pod koniec II wieku. Zakładał jedność Bożej substancji i
osoby ontycznej
MONOENERGIZM
– twierdził, że w Chrystusie mimo dwóch natur istnieje tylko jedno działanie
boskie. Potępiony na Soborze Konstantynopolitańskim III (680)
MONOFIZYTYZM
– twórcą był Eutyches (archimandryta klasztoru koło Konstantynopola). W
Chrystusie są dwie natury Boska i ludzka, obecne jeszcze przed ich
połączeniem w momencie wcielenia. W momencie jednak ich połączenia Bóstwo pochłonęło
naturę ludzką. Chrystus więc posiada jedną naturę. Wśród następców Eutychesa
jedni twierdzili, że jest to natura Boska, inni że ludzka. Pogląd potępiony na
Soborze Chalcedońskim (451)
MONOTELETYZM
– twórcą był Sergiusz (patriarcha Konstantynopola). Twierdził, że w Chrystusie
mimo dwóch natur istnieje tylko jedna wola. Jedni twierdzili, że jest to wola
Boska, inni że ludzka. Pogląd potępiony na Soborze Konstantynopolitańskim III
(680)
NESTORIANIZM
– twórcą był Nestoriusz (patriarcha Konstantynopola). Postulował istnienie w
Chrystusie dwóch osób: Boskiej i ludzkiej. Maryi odmawiał tytułu Bogarodzicy, a
nazywał jedynie matką Chrystusa. Potępiona jako herezja przez sobór efeski (431
r.)
PANTEIZM EMANACYJNY
– dusza wyłoniła się z bóstwa i wobec tego nie ma ona charakteru
indywidulano-osobowego (Pryscylian). Jest to więc zaprzeczenie istnieniu
odrębnej od Boga duszy ludzkiej
PELAGIANIZM
– przekonanie o sile i jakości ludzkiej natury było podstawową zasadą nauki
Pelagiusza. Teolog ten wierzył, że natura ludzka, jako stworzona przez Boga,
jest zdolna przezwyciężyć grzech i osiągnąć świętość. Grzech pierworodny
popełniony przez Adama był jedynie "złym przykładem", jego skutki nie
przeszły na potomstwo pierwszych rodziców w postaci zepsutej
natury. Podobnie widział pelagianizm rolę Jezusa Chrystusa – jako
"dającego dobry przykład". Człowiek, przez naśladownictwo Chrystusa,
może się sam wyzwolić z grzechu, dzięki temu, że z natury został stworzony jako
mający wolną wolę (liberum arbitrium). Pelagianie rozumieli łaskę Bożą jako
światło pomocne człowiekowi w jego pracy moralnej dla dokonywania dobrych
wyborów i dostrzegania właściwych wzorców postępowania. Wolnej woli
przeszkadzają zły wpływ otoczenia i skutki własnych grzechów człowieka.
Pelagiusz bronił bardzo samodzielności ludzkiej woli, nie była ona według niego
niczym zdeterminowana, także przez Boga. Potępiony na Soborze Efeskim (431)
PREDESTYNACJA –
koncepcja religijna, według której losy człowieka (jego zbawienie lub potępienie) są z góry
określone przez wolę Boga
RASIZM
– twórcami Chamberlain, Delitsch i Rosenberg. Uważali, że Jezus nie mógł być
Żydem i nie mógł pochodzić z narodu żydowskiego
REINKARNACJA
– człowiek wielokrotnie się odradza po śmierci, dzięki przechodzeniu duszy z
jednego ciała do drugiego (od ciał nieożywionych po ożywione)
SUBORDYNACJONIZM
− pogląd teologiczny, głoszony w II i III wieku, twierdzący, że Chrystus jest
podporządkowany Ojcu. Wyniknął on z zastosowania neoplatońskiego rozumowania do
nauki o Trójcy Świętej. Według tej nauki Ojciec emanuje Syna, a Syn emanuje
Ducha Świętego. Chrystus jest podporządkowany Ojcu i ma wobec niego niższą
pozycję, podobnie jak Duch Święty, który stoi niżej od Ojca i Syna. Potępiony
przez sobór nicejski I (325 r.)
TRADUKCJONIZM
– rodzice otrzymali od Boga moc twórczą do stworzenia duszy poczynanego dziecka
